Το Άγιο Παρελθόν

Η ψυχολογική αντίδραση ενός ανθρώπου απέναντι σε μια απώλεια ή μια μεγάλη αναγκαία αλλαγή, είναι να στρέψει το βλέμμα του στο παρελθόν. Το παρελθόν τότε φαντάζει ειδυλλιακό, χωρίς σκοτούρες και βάσανα. Οι σκέψεις αποφεύγουν να στραφούν στο μέλλον που φανερώνεται δυσοίωνο και σκοτεινό, αφού υπάρχει ένα παρελθόν φιλικό και οικείο.

 

Ξεχνάει τότε τους αγώνες και τα βάσανα του παρελθόντος και θυμάται με νοσταλγία μόνο τις ευτυχισμένες στιγμές. Η αδυναμία του να οραματιστεί το μέλλον, τον κάνει να αναπολεί ασυνείδητα την εποχή που ήταν παιδί ανέμελο, καλομαθημένο και ανεύθυνο. Παιδί για το οποίο την αποκλειστική ευθύνη έφεραν μόνο οι γονείς του.

Οι κοινωνίες, επίσης, όταν σοκάρονται, στρέφουν το βλέμμα τους στο παρελθόν, κι αυτό φαίνεται στο γεγονός ότι οραματίζονται ένα μέλλον ύποπτα όμοιο με ένα κοντινό ή μακρινό παρελθόν.

Οι κοινωνίες στρέφονται σε ένα παρελθόν όπου οι άνθρωποι σε αρμονία με τη φύση, καλλιεργούσαν την εύφορη γη, έχτιζαν, τραγουδώντας δημοτικά τραγούδια, τα σπίτια τους, είχαν τα ζώα τους, και ζούσαν ροδαλοί και χαρωποί μια φυσική ζωή χωρίς έγνοιες, ενώ κάθε βράδυ μαζεύονταν όλοι γύρω από το τζάκι, λέγοντας ιστορίες και ανέκδοτα, ενώ η γιαγιά έπλεκε και έλεγε παραμύθια στα παιδιά.

Βέβαια σε αυτές τις γλυκανάλατες ιδανικές ονειροπολήσεις δεν χωράει η παιδική θνησιμότητα, οι μανάδες που πέθαιναν στη γέννα, οι θάνατοι από το χτικιό, από παιδικές αρρώστιες, από φίδια, από έντομα, από μολυσμένα τραύματα, ή απλώς από ακατάλληλο νερό. Δεν χωράει αυτή η αφήγηση τις βεντέτες ανάμεσα στις οικογένειες, την παρθενία, τους γάμους δεκατριάχρονων κοριτσιών με τον γαιοκτήμονα του διπλανού χωριού, την παραχώρηση της μικρής κόρης σε πλούσια οικογένεια ως παραδουλεύτρα, τη σκληρή αγροτική και κτηνοτροφική δουλειά που έκαναν τα παιδιά από τα δώδεκά τους χρόνια, το ξύλο ως μοναδική εκπαιδευτική διαδικασία, την αδιαπραγμάτευτη εξουσία του πατέρα, του δασκάλου, του χωροφύλακα, και του παπά. Δεν χωράει τη θρησκοληψία, τα φαντάσματα και τους εξορκισμούς, το μεταφυσικό φόβο, την αγραμματοσύνη, την αμορφωσιά, και την ανοησία.   

Ή στρέφονται σε ένα παρελθόν πιο μακρινό που περιέχει Παρθενώνες και Πλάτωνες, ένα παρελθόν όπου καθημερινά Ευριπίδηδες και Αισχύλοι ανεβάζουν νυχθημερόν Οιδίποδα Τύραννο και Προμηθέα Δεσμώτη, ένα παρελθόν όπου οι Περσικοί πόλεμοι είναι πάντοτε νικηφόροι, ένα παρελθόν με μόνιμη πανίσχυρη Αθηναϊκή Συμμαχία, με το Σωκράτη αθάνατο και τον Αριστοτέλη παντογνώστη, ένα παρελθόν που καθημερινά γεννάει αποκλειστικά Φειδίες, Ευκλείδηδες και Αρχιμήδηδες, Πυθαγόρες και Περικλήδες.

Μόνο που από το παρελθόν αυτό έχουν σβηστεί, όπως οι πρώην σύντροφοι από τις φωτογραφίες της Σταλινικής Ρωσίας, οι υπεράριθμοι δούλοι, έχουν διαγραφεί οι γυναίκες μέσα στα σπίτια χωρίς παράθυρα στο δρόμο, που δεν επιτρέπεται να μιλήσουν ή να συναναστραφούν με τους άντρες καλεσμένους στο σπίτι, έχουν αποκρυφτεί οι ήττες στους συνεχείς πολέμους, έχει αποσιωπηθεί η καταστροφή της Μήλου από τους Αθηναίους επειδή οι πρώτοι απλώς θέλουν να μείνουν ουδέτεροι, και δεν θέλουν να ενταχθούν στην Αθηναϊκή Συμμαχία.

Από το παρελθόν αυτό έχει εξαλειφθεί ο Εφιάλτης, η συμμαχία των Αθηναίων με τους Πέρσες εναντίων των Σπαρτιατών, η καταδίκη του Σωκράτη, και ο θεσμός του εξοστρακισμού με μόνο στόχο την εξόντωση πολιτικών αντιπάλων. Δοξάζεται το παρελθόν που γεννάει τη Δημοκρατία ως πολίτευμα, αλλά ξεχνιέται πως το ίδιο παρελθόν γεννάει και την Τυραννία ως πολίτευμα, και όχι ως εκτροπή. Υμνείται ο φιλόσοφος Πλάτωνας, παραλείποντας τις ολιγαρχικές του προτιμήσεις και το γεγονός πως θεωρεί τη Δημοκρατία το δεύτερο χειρότερο πολίτευμα, αφού αναγκαστικά οδηγεί στο χειρότερο όλων: την αναρχία.

Οραματίζονται ένα μέλλον μειωμένης ευθύνης όπου κάποιος πραγματικός ή υπερφυσικός αυστηρός πατέρας είναι παντοδύναμος και γοητευτικός και έχει τις λύσεις έτοιμες. Μια βουτιά στο παρελθόν. Μια βουτιά στο ατομικό και ταυτόχρονα στο συλλογικό ασυνείδητο, όπου μια παρόρμηση θανάτου αγκαλιάζει το Οιδιπόδειο, θαυμάζοντας τον πατέρα που θέλει να σκοτώσει. Μια βουτιά σε ένα παρελθόν σκοτεινό, με στρατόπεδα συγκέντρωσης και ευγονική, με ανώτερες φυλές και υπάνθρωπους, με πατερούληδες, αρχηγούς, και αυτοκράτορες-θεούς, ένα παρελθόν με σβάστικες, ανατέλλοντες ήλιους και σφυροδρέπανα, ένα παρελθόν με εκατομμύρια νεκρούς, οραματιζόμενοι ένα μέλλον βγαλμένο από τις πιο σκοτεινές σελίδες του παρελθόντος, με Χίτλερ, Χιροχίτο, και Στάλιν.

Μόνο που στο παρελθόν που οραματίζεται κάποιος ως μέλλον, ο ίδιος δεν θα είναι ο Περικλής, ο Θουκυδίδης ή ο Πλάτωνας, αλλά ένας ακόμα δούλος, που δεν θα καταγράψει η Ιστορία ούτε καν ως ανώνυμο εξεγερμένο δούλο, αλλά θα τον παραλείψει, όπως συνήθως κάνει η Ιστορία με τους εθελόδουλους ανθρώπους.