"Γάμα τον Σύντροφό σου", ένα νεοφιλελεύθερο παραμύθι (και ταυτόχρονα μια πέρα για πέρα αληθινή ιστορία)

0. Game Theory

Το 1944 κυκλοφορεί το βιβλίο Θεωρία Παιγνίων και Οικονομική Συμπεριφορά [Theory of Games and Economic Behavior] γραμμένο από τον οικονομολόγο Oskar Morgenstern και τον μαθηματικό John von Neumann. Με αυτό το βιβλίο ο von Neumann έμεινε στην ιστορία των μαθηματικών ως ο πατέρας της Θεωρίας Παιγνίων [Game Theory], η οποία βρήκε εφαρμογή κυρίως στην οικονομική επιστήμη.

1. The Manhattan Project

Την εποχή που θεμελιώνει τη Θεωρία Παιγνίων ο von Neumann δουλεύει ήδη στο Σχέδιο Μανχάταν [The Manhattan Project] (1942-1946). Το Σχέδιο Μανχάταν ήταν ένα σχέδιο έρευνας και ανάπτυξης της Ατομικής Βόμβας, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Δημιουργήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με τη συνεργασία του Ηνωμένου Βασιλείου και του Καναδά. Το Σχέδιο Μανχάταν ήταν υπό τη διεύθυνση του Αμερικανικού Στρατού και κόστισε περίπου 26 δισεκατομμύρια δολάρια (με σημερινές ισοτιμίες). 

2. Cold War     

Η επιτυχία του Σχεδίου Μανχάταν με τη ρίψη των Ατομικών Βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι θα οδηγήσει στην παράδοση της Ιαπωνίας, στη νίκη των Συμμάχων, και σταδιακά στην έναρξη του Ψυχρού Πολέμου [Cold War] και την ίδρυση, το 1947, της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών [The United States Atomic Energy Commission (AEC)]. Η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας ήταν ένας οργανισμός που ιδρύθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών για την ανάπτυξη και τον έλεγχο της ατομικής επιστήμης και τεχνολογίας σε καιρό ειρήνης. Ο von Neumann από το Σχέδιο Μανχάταν προωθήθηκε στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, και καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μέχρι το τέλος της ζωής του (1957) θα ασχοληθεί με την ανάπτυξη της Βόμβας Υδρογόνου, και τη σχεδίαση Ψυχροπολεμικών Στρατηγικών. Σχεδόν το σύνολο του επιστημονικού έργου του von Neumann σχετίζονταν άμεσα με την ανάπτυξη της Ατομικής Βόμβας και αργότερα με την ανάπτυξη της Βόμβας Υδρογόνου, καθώς και με τη χάραξη της Στρατηγικής του Ψυχρού Πολέμου. Ο von Neumann υπήρξε σύμβουλος της CIA (Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών [Central Intelligence Agency]), του Αμερικανικού Στρατού, και της RAND Corporation.

3. RAND Corporation

Η RAND Corporation είναι σήμερα μία μη κερδοσκοπική δεξαμενή σκέψης για την παγκόσμια πολιτική, και αρχικά δημιουργήθηκε το 1948 από την Douglas Aircraft Company με στόχο την έρευνα, την ανάλυση και τον προγραμματισμό των μελλοντικών όπλων του Αμερικανικού Στρατού. Σήμερα χρηματοδοτείται από την Κυβέρνηση των ΗΠΑ, από Πανεπιστήμια, από τη Βιομηχανία Υγειονομικής Περίθαλψης, και από Ιδιώτες. Η οργάνωση συνεργάζεται με άλλες κυβερνήσεις, ιδιωτικά ιδρύματα, διεθνείς οργανισμούς και εμπορικές οργανώσεις σε μια σειρά από μη-στρατιωτικά ζητήματα. Επίσημος στόχος της RAND είναι, σήμερα, η διεπιστημονική και ποσοτική επίλυση προβλημάτων μέσω της μεταφοράς θεωρητικών εννοιών από τα μαθηματικά, την οικονομία και τις φυσικές επιστήμες σε νέες εφαρμογές, σε άλλους τομείς.

4. Non-Cooperative Games & Nash Equilibrium

Σύμβουλος της RAND υπήρξε από το 1950 και άλλος ένας σπουδαίος μαθηματικός που ασχολήθηκε με την Θεωρία Παιγνίων, ο Νομπελίστας John Forbes Nash, Jr. Το 1950 ο Nash έλαβε το διδακτορικό του από το Princeton με τη διδακτορική του διατριβή να τιτλοφορείται Μη-Συνεργατικά Παίγνια [Non-Cooperative Games]. Στη διατριβή αυτή ο Nash αποδεικνύει πως υπάρχει πάντοτε μια Ισορροπία Nash [Nash Equilibrium] σε κάθε Μη-Συνεργατικό Παίγνιο. Ένα Μη-συνεργατικό Παίγνιο προϋποθέτει όλοι οι Παίκτες (Παράγοντες) να είναι:

1. πλήρως ορθολογικά άτομα, ικανά να αλλάζουν τη στρατηγική τους,

2. πλήρως ενημερωμένα για τη στρατηγική ισορροπίας των υπολοίπων, και

3. να ανταγωνίζονται με μοναδικό σκοπό να μεγιστοποιήσουν το προσωπικό τους όφελος.

Σε ένα τέτοιο Μη-Συνεργατικό Παίγνιο υπάρχει πάντοτε ένα χρονικό σημείο, κατά το οποίο κανένας παίχτης δεν έχει λόγο να αλλάξει τη στρατηγική του, και αυτή η κατάσταση ονομάζεται Ισορροπία Nash. Το καλοκαίρι του 1950 ο Nash ξεκίνησε να εργάζεται για την RAND, όπου το έργο του στη Θεωρία Παιγνίων τον κατέστησε τον κορυφαίο ειδικό στη στρατηγική του Ψυχρού Πολέμου, στον οποίο ειδικευόταν τότε η RAND, εφαρμόζοντας τη Θεωρία Παιγνίων στη Στρατιωτική και Διπλωματική Στρατηγική.

5. Mutually Assured Destruction (MAD)

Η πιο χαρακτηριστική συμβολή της Θεωρίας Παιγνίων στο έργο της RAND Corporation, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν η ανάπτυξη από τον von Neumann του δόγματος της πυρηνικής αποτροπής μέσω Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής [nuclear deterrence by Mutually Assured Destruction (MAD)], που αναπτύχθηκε υπό την καθοδήγηση του τότε Υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ, Robert McNamara. Η Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή (MAD), ήταν ένα δόγμα Στρατιωτικής Στρατηγικής και εθνικής πολιτικής ασφάλειας, σύμφωνα με το οποίο, μια πλήρους κλίμακας χρήση των Όπλων Μαζικής Καταστροφής από δύο αντιτιθέμενες πλευρές, θα προκαλέσει την πλήρη εξόντωση τόσο του εισβολέα όσο και του αμυνόμενου. Βασίζεται στη θεωρία της αποτροπής, όπου η απειλή για χρήση, σε τεράστια κλίμακα, Όπλων Μαζικής Καταστροφής εναντίον του εχθρού, αποτρέπει τη χρήση αυτών των όπλων από τον εχθρό. Η στρατηγική αυτή είναι εφαρμογή της Ισορροπίας Nash, σύμφωνα με την οποία, καμία πλευρά, τη στιγμή που είναι υπερ-οπλισμένη με Όπλα Μαζικής Καταστροφής, δεν έχει κανένα κίνητρο για να ξεκινήσει μια σύγκρουση, αλλά και κανένα κίνητρο για να αφοπλιστεί.

6. Thermonuclear War

Στρατηγικός επικεφαλής της RAND, την εποχή που ο von Neumann διατύπωνε, με τη χρήση της Ισορροπίας Nash, το δόγμα της πυρηνικής αποτροπής μέσω Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής (MAD), ήταν ο Herman Kahn, ο οποίος οραματίστηκε μια "νικηφόρα" πυρηνική ανταλλαγή μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ και την κατέγραψε το 1960 στο βιβλίο του Περί Θερμοπυρηνικού Πολέμου [On Thermonuclear War]. Στο βιβλίο αυτό, ο Kahn επισημαίνει πως "Ήταν δύσκολο για τους ανθρώπους, στις αρχές του 1950, να διακρίνουν μεταξύ δύο εκατομμυρίων θανάτων και εκατό εκατομμυρίων θανάτων. Σήμερα, μετά από μια δεκαετία μελέτης αυτών των προβλημάτων, μπορούμε να κάνουμε τέτοιου είδους διακρίσεις, ίσως μάλιστα πολύ καθαρές. Οι περισσότεροι από τους λαμβάνοντες αποφάσεις και από τους σχεδιαστές που έχουν αντιμετωπίσει τις προοπτικές ενός Θερμοπυρηνικού Πολέμου θα είναι μεν δύσκολο να διακρίνουν μεταξύ μηδέν και δύο εκατομμυρίων θανάτων, αλλά θα είναι πολύ εύκολο να διακρίνουν μεταξύ δύο εκατομμυρίων και εκατό εκατομμυρίων θανάτων". Βέβαια στο ίδιο βιβλίο σε έναν πίνακα που περιγράφει μια ενδεχόμενη κατάσταση όπου υπάρχουν μέχρι και εκατόν εξήντα εκατομμύρια θάνατοι, αναρωτιέται: μήπως τότε "οι επιζώντες θα ζηλεύουν τους νεκρούς";

7. Megadeath: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb

Η προσωπικότητα του Kahn αποτέλεσε το μοντέλο για τον ημιπαράφρονα σχιζοφρενή κρυφοναζιστή επιστήμονα Dr. Strangelove στην ταινία Dr. Strangelove: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964) του Stanley Kubrick. Παράλληλα, το Oxford English Dictionary αποδίδει τον όρο Διανοούμενοι του Μεγαθανάτου [Megadeath Intellectuals] στην ομάδα των στοχαστών που περιβάλλουν τον Herman Kahn της RAND Corporation. Όρο από τον οποίο πιθανότατα εμπνεύστηκε το όνομά της η Thrash Metal μπάντα Megadeth με τους εύγλωττους τίτλους των δύο πρώτων τους άλμπουμ: Killing Is My Business... and Business Is Good! και Peace Sells... but Who's Buying?

8. Neoclassical Economics

Η Θεωρία Παιγνίων, που θεμελίωσαν οι στρατηγικοί σχεδιαστές του Ψυχρού Πολέμου John von Neumann και John Nash, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και βασικό θεωρητικό μαθηματικό πυλώνα των Νεοκλασικών Οικονομικών [Neoclassical Economics]. Τα Νεοκλασικά Οικονομικά βασίζονται σε τρεις βασικές προϋποθέσεις-προκείμενες:

1. Οι άνθρωποι έχουν ορθολογικές προτιμήσεις μεταξύ των αποτελεσμάτων, τα οποία μπορούν να προσδιοριστούν και να συνδεθούν με μια τιμή.

2. Τα άτομα επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν το όφελός τους και οι επιχειρήσεις να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους.

3. Οι άνθρωποι ενεργούν ανεξάρτητα, έχοντας πλήρη γνώση των σχετικών πληροφοριών.

9. Chicago School-Chicago Boys, Neoliberalism & Free Market

Δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε την απόλυτη ταύτιση των τριών προκειμένων των Νεοκλασικών Οικονομικών με τις αντίστοιχες τρεις προκείμενες της Θεωρίας Παιγνίων. Κι αν σε κάποιους οι προκείμενες αυτές φαίνονται μη-αληθείς ή αμφισβητήσιμες, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος των Νεοκλασικών Οικονομικών και της Σχολής του Σικάγο [Chicago School (of Economics)], ένας από τους πιο επιδραστικούς οικονομολόγους του τέλους του 20ού αιώνα, ο Νομπελίστας Milton Friedman, απαντάει: "Οι θεωρίες πρέπει να κρίνονται από την ικανότητά τους να προβλέπουν και όχι από τον ρεαλισμό των προκειμένων τους". Ο Milton Friedman υπήρξε ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Chicago, που αποτέλεσε τον "πατέρα" των λεγόμενων Chicago Boys, μιας ομάδας Νεοφιλελεύθερων [Neoliberal] Χιλιανών οικονομολόγων, υπέρμαχων της Ελεύθερης Αγοράς [Free Market]. 

10. Augusto Pinochet & Milton Friedman

Με το Στρατιωτικό Πραξικόπημα στη Χιλή το 1973, που οδήγησε στην αυτοκτονία τον σοσιαλιστή ηγέτη Salvador Allende, που δημοκρατικά εκλέγονταν συνεχώς από το 1952, την εξουσία πήρε ο στρατηγός Augusto Pinochet. Ο Pinochet, ο οποίος βασάνισε και σκότωσε χιλιάδες πολιτικούς αντιπάλους και αντιφρονούντες, είχε (λόγω του Ψυχροπολεμικού Αντικομμουνισμού) την υποστήριξη των ΗΠΑ και της θαυμάστριας του Friedman, Margaret Thatcher. H Thatcher, που θα χαρακτηρίσει τρομοκράτη τον φυλακισμένο από το εθνικιστικό ρατσιστικό καθεστώς του Apartheid, Nelson Mandela, αντίθετα θα ευχαριστήσει (το 1982) τον Pinochet επειδή είναι "ο άνθρωπος που έφερε τη Δημοκρατία στη Χιλή".

11. Margaret Thatcher & Ronald  Reagan

Η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή: Στη Χιλή του Pinochet θα εφαρμοστούν για πρώτη φορά οι Νεοφιλελεύθερες πολιτικές της Ελεύθερης Αγοράς, με τον Milton Friedman και τα Chicago Boys να εφαρμόζουν το Chile Project που είχε οργανωθεί ήδη από τη δεκαετία του 1950 από το State Department των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη συνέχεια, στο Ηνωμένο Βασίλειο η Thatcher (1979) και στις ΗΠΑ ο ηθοποιός γουέστερν ταινιών Ronald  Reagan (1980) θα εφαρμόσουν με τη σειρά τους τη Νεοφιλελεύθερη Πολιτική της Σχολής του Σικάγο που οδηγεί στην Ελεύθερη Αγορά και την Ισορροπία Nash.

12. Anti-Communist Paranoid Schizophrenia

Η ιστορία μας θα κλείσει με μια "λεπτομέρεια" από τη ζωή του John Forbes Nash, Jr. Ο Nash το 1959 διαγνώστηκε με Παρανοϊκή Σχιζοφρένεια, με ένα από τα συμπτώματα να είναι η πίστη του Nash πως οι άντρες που φοράνε κόκκινες γραβάτες αποτελούν μέρος μιας κομμουνιστικής συνομωσίας εις βάρος του. Ενώ μετά την "θεραπεία" του, ο ίδιος θα πει πως "πίστευα πως το προσωπικό στο πανεπιστήμιό μου, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, και αργότερα το σύνολο της Βοστώνης μου συμπεριφέρονταν περίεργα. [...] Άρχισα να πιστεύω πως ήμουν ένας άνθρωπος με μεγάλη θρησκευτική σημασία, και άκουγα φωνές όλη την ώρα. Άρχισα να ακούω κάτι σαν τηλεφωνήματα στο κεφάλι μου, από ανθρώπους που αντιτίθενται στις ιδέες μου. [...] Άρχισα να βλέπω παντού κρυπτο-κομμουνιστές".

13. So Long Sucker & Fuck your Buddy

Ο Nash συμπεριφερόταν περίεργα ήδη από την εποχή που ήταν φοιτητής και έφερνε σε αμηχανία συμφοιτητές και φίλους. Ο Lloyd Shapley (μαθηματικός και οικονομολόγος) πρότεινε (το 1950) να φτιάξουν μαζί με τον Nash και τους Melvin Hausner (μαθηματικός) και Martin Shubik (οικονομολόγος) ένα παιχνίδι όπου θα μπορούσε ο Nash να διοχετεύσει τις "άτακτες" παρορμήσεις του με έναν πιο πνευματικά εποικοδομητικό τρόπο. Στο παιχνίδι αυτό είναι απαραίτητο κάθε παίχτης να σχηματίσει συμμαχίες για να κερδίσει, αλλά αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Για να κερδίσει κάποιος θα πρέπει σε κάποιο σημείο να προδώσει τον συμπαίκτη-σύμμαχό του. Η περιγραφή του παιχνιδιού είναι σαφής: "Ένα παιχνίδι διαπραγματεύσεων, συμμαχιών και πισώπλατων μαχαιρωμάτων". 

Όταν το παιχνίδι τελικά εκδόθηκε το 1964 ονομάζονταν Γειά Χαρά Κορόιδο [So Long Sucker], αλλά όταν το έπαιζαν μεταξύ τους οι φίλοι (μαθηματικοί και οικονομολόγοι) χρησιμοποιούσαν το όνομα που είχε δώσει ο σημερινός κάτοχος Νόμπελ Οικονομικών, John Forbes Nash, Jr.: Γάμα τον Σύντροφό σου [Fuck your Buddy].

Προτάσεις για διάβασμα:

·        John von Neumann, Oskar Morgenstern, Theory of Games and Economic Behavior, Princeton University Press, 1944

·     Giorgio Israel, Ana Millan Gasca, The World as a Mathematical Game: John von Neumann and Twentieth Century Science, Science Networks. Historical Studies, 2009

·         Paul Erickson (2010) Mathematical models, rational choice, and the search for Cold War culture, Isis, 2010, 101:386–392

·         Richard Rhodes, The Making of the Atomic Bomb, Simon & Schuster, 1987

·         RAND Corporation, http://www.rand.org/about/history.html

·    John Nash (1951) Non-Cooperative Games, The Annals of Mathematics, Second Series, Volume 54, Issue 2 (Sep., 1951), 286-295, JSTOR, 2002, http://www.lsi.upc.edu/~ia/nash51.pdf

·         Sylvia Nasar, A Beautiful Mind: a biography of John Forbes Nash jr., Simon  Schuster, 1998

·    J J O'Connor and E F Robertson May (2002) John Forbes Nash, The MacTutor History of Mathematics archive, http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Biographies/Nash.html

· Henry D. Sokolsk (επιμ.) (2004) Getting MAD: Nuclear Mutual Assured Destruction, It’s Origins and Practice, http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub585.pdf

·         Herman Kahn, On Thermonuclear War. Princeton University Press, 1960

·         Αναφορά για Dr. Strangelove

The Independent, Wednesday 19 December 2007, http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/tv/reviews/the-week-in-radio-the-think-tank-for-unthinkable-thoughts-765975.html

·     Dr. Strangelove: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964) σκηνοθεσία Stanley Kubrick, σενάριο Stanley Kubrick, Terry Southern, βασισμένο στο βιβλίο του Peter George (1958) Red Alert

·     Bonus: Η τελευταία σεκάνς της ταινίας, με τον Dr. Strangelove να σηκώνεται από το αναπηρικό καρότσι και να αναφωνεί λίγο πριν την ενεργοποίηση της Σοβιετικής Doomsday Machine που θα καταστρέψει με πυρηνικά τις ΗΠΑ: "Mein Führer! I Can Walk!", http://www.youtube.com/watch?v=so8NQficzZg

·        Bonus: Megadeth (1986) Peace Sells... (but Who's Buying?)

http://www.youtube.com/watch?v=GD6gKjtpkFM

·       Philip Mirowski, Dieter Plehwe (επιμ.) The Road from Mont Pelerin: The Making of the Neoliberal Thought, Collective, Harvard University Press, 2009

·        Αναφορά για Thatcher που ευχαριστεί τον Pinochet

BBC Online Network, αναφερόμενο στο 1982, Friday, March 26, 1999 Published at 19:49 GMT, http://news.bbc.co.uk/2/hi/304516.stm

·       Melvin Hausner, John Nash, Lloyd Shapley, and Martin Shubik (1964) So Long Sucker - A Four-Person Game,

ftp://ftp.kanga.nu/users/claw/odd/games/Contrib/SoLongSucker.pdf

·         Αναφορά για Fuck your Buddy

Σελ. 102, σημείωση 28, συνέντευξη του Melvin Hausner (2-6-1996) στην Sylvia Nasar, Sylvia Nasar, A Beautiful Mind: a biography of John Forbes Nash jr., Simon  Schuster, 1998