Η Ιστορία στα χέρια των λαών

Η συνήθης ανάγνωση της Ιστορίας περιλαμβάνει δύο υπόρρητα αξιώματα και δύο πορίσματα αυτών: Αυτά που και ο ίδιος ο Θουκυδίδης καταγράφει στο Βιβλίο α' του Πελοποννησιακού Πολέμου (22.4): "Θα είναι όμως αρκετά ικανοποιητικό για μένα, αν κρίνουν ωφέλιμο το έργο μου όσοι θελήσουν να έχουν μια σαφή αντίληψη των όσων έχουν γίνει στο παρελθόν καθώς και αυτών που, σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση, πρόκειται να επαναληφθούν κάποια στιγμή στο μέλλον με τον ίδιο ή με παρόμοιο τρόπο. Το έργο μου έχει γραφεί ως αιώνιο απόκτημα μάλλον παρά ως δοκίμιο σε διαγωνισμό, που θα ακουστεί για μια στιγμή και θα ξεχαστεί αμέσως μετά."

Ο Θουκυδίδης είχε δίκιο στο δεύτερο σκέλος του παραθέματος, αφού όντως διαβάζεται ανά τους αιώνες, και μάλιστα διδάσκεται στα πανεπιστημιακά τμήματα Ιστορίας ανά τον κόσμο. Ο σύγχρονος ιστορικός θα πει πως ο Θουκυδίδης εισήγε τη μέθοδο της ιστορικής αιτιότητας, δηλαδή της αναζήτησης των αιτιών των γεγονότων, και συνεπώς προσέγγισε την Ιστορία με επιστημονικό τρόπο.

Ας εξετάσουμε όμως το πρώτο σκέλος. Τα αξιώματα που κάνει δεκτά κάποιος που δέχεται τη συνήθη ανάγνωση της Ιστορίας είναι τα εξής: "Η ανθρώπινη φύση παραμένει η ίδια", και "Η ανθρώπινη φύση είναι ο βασικός αιτιακός παράγοντας στην εξέλιξη της Ιστορίας". Το πρώτο λογικό πόρισμα αυτών των αξιωμάτων είναι: "Η ανθρώπινη φύση καθορίζει την εξέλιξη της Ιστορίας", και το δεύτερο λογικό πόρισμα είναι πως "Η Ιστορία επαναλαμβάνεται".

Αξίωμα Πρώτο: "Η ανθρώπινη φύση παραμένει η ίδια"

Σοβαρά;

Είναι η ανθρώπινη φύση ίδια για τον κυνικό φιλόσοφο που αρκείται στα αποφάγια;

Είναι η ανθρώπινη φύση ίδια για τον Γερμανό αξιωματικό στα στρατόπεδα εξόντωσης;

Είναι η ανθρώπινη φύση ίδια για τη φυλή Αμοντάβα του Αμαζονίου που δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό της λέξη αντίστοιχη της λέξης "χρόνος";

Είναι η ανθρώπινη φύση ίδια για τον ιερέα των Μάγια που κάνει ανθρωποθυσίες στους θεούς;

Είναι η ανθρώπινη φύση ίδια για τον Φρόιντ, για τον Στάλιν, για τον Γκάντι, για τον Τουταγχαμών, για τον Φουκό, για τον Σοπενχάουερ, για τον Μπόρχες, για τον Ντοστογιέφσκι, για τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, για τον Μπακούνιν, για τη σχολή του Σικάγο, για τη σχολή της Φρανκφούρτης, για τον Καστοριάδη, για τον Πινοσέτ, για τον Ινδό Γιόγκι, για τον Αφρικανό δούλο στις βαμβακοφυτείες του Μισισιπή, για τον τρανσέξουαλ στο Ιράν, για τον βετεράνο του Βιετνάμ, για τον τετραπληγικό στο Μπαγκλαντές, για τον Ινδιάνο της Αμερικής, για τον καλλιτέχνη στη Βόρια Κορέα, για τα κορίτσια στο Μαλί που υπόκεινται σε κλειτοριδεκτομή, για τον Ισπανό αναρχικό, για τον Έλληνα εθνικιστή που τον 21^ο αιώνα σφάζει μετανάστες;

Η ανθρώπινη φύση

είναι μια αφηρημένη έννοια που κατασκευάζεται και νοηματοδοτείται εντός του φαντασιακού των κοινωνιών, και που μάλιστα και εντός της ίδιας της κοινωνίας έχει άλλη σημασία για διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες ή ακόμα και άτομα.

Με ποιο αξιολογικό κριτήριο θα καταλήξει κάποιος στην μία και μοναδική αληθινή ανθρώπινη φύση;

"Η Ιστορία επαναλαμβάνεται"

Η συνήθης ανάγνωση της Ιστορίας δεν είναι παρά μια εκ των υστέρων ορθολογική ανασυγκρότηση των γεγονότων, έτσι ώστε να παρουσιάζεται ως γραμμική, ντετερμινιστική και αναπόφευκτη.

Αυτό δημιουργεί την εντύπωση πως οι κοινωνίες είναι αναγκασμένες να διαβούν την προδιαγεγραμμένη Ιστορία τους ως κακοπληρωμένοι κομπάρσοι, αντιμετωπίζοντας το βίο τους ως αναπόδραστη κακή μοίρα.

Η αίσθηση λοιπόν που δημιουργείται στον άνθρωπο είναι πως τα πράγματα δεν αλλάζουν, και πως κάθε προσπάθεια αλλαγής της ροής της Ιστορίας είναι μάταιη, ανόητη, ίσως και γελοία. 

Πως η μόνη λογική και ψύχραιμη στάση απέναντι στην Ιστορία είναι η αποδοχή και τελικά η απραξία και η παθητικότητα.

Υπερβείτε

τις αφηρημένες έννοιες, και τις κατεστημένες αφηγήσεις, και κατανοήστε πως σε αυτή τη συνήθη ανάγνωση της Ιστορίας μας ωθεί η υπαρξιακή αγωνία απέναντι σε μια χαοτική και απρόβλεπτη Ιστορία, ο φόβος των αδύναμων, και το συμφέρον των δυνατών.

Να πάρουμε την Ιστορία στα χέρια μας.

Να νικήσουμε τον δικό μας φόβο απέναντι στο απρόβλεπτο.

Να πάρουν οι λαοί την Ιστορία στα χέρια τους.